کولونیا از زمان امپراتوری عثمانی نماد مهمان‌نوازی و بهداشت بوده است و بعضا به عنوان عطر ملی ترکیه شناخته می‌شود. این عطر از ترکیب شکوفه انجیر، یاس، رز و مرکبات ساخته می‌شود و آن را هنگام ورود مهمان به خانه، هتل و بیمارستان روی دست‌هایش می‌پاشند. اما برخلاف عطرهای طبیعی دیگر، کولونیا پایه اتانول دارد و غلظت بالای الکل آن می‌تواند تا ۸۰ درصد میکروب‌ها را از بین ببرد.
برای همین وقتی وزیر بهداشت ترکیه روز ۱۱ مارس به خاصیت بهداشتی کولونیا اشاره کرد، صف‌هایی طولانی در برابر فروشگاه‌ها و داروخانه‌ها تشکیل شد و بعضی از سازندگان کولونیا می‌گویند که فروش این محصول پنج برابر شده است.
دکتر خاطره تپاکلی، پزشک خانواده در استانبول، می‌گوید “کولونیا حداقل ۶۰ درصد الکل دارد و برای همین می‌تواند پوسته سخت ویروس را از بین ببرد. مزیت دیگرش این است که در خیلی از خانه‌ها پیدا می‌شود و مردم روزانه از آن استفاده می‌کنند.”
دولت ترکیه روز ۱۳ مارس اجبار استفاده از اتانول در بنزین را تعلیق کرد تا تولید کولونیا و دیگر مواد ضدعفونی‌کننده به منظور مقابله با ویروس کرونا افزایش پیدا کند.
به گفته کریم مدرسقلو، مدیرعامل هلدینگ ربول که یکی از معروفترین سازندگان کولونیا در ترکیه است، ساخت این عطر بسیار ساده است. ابتدا اتانول خالص را با آب مقطر قاطی می‌کنند و سپس عطری طبیعی مثل لیمو یا رزماری به آن اضافه می‌شود.
در سال‌های خیلی دور و پیش از تولید کولونیا، از گلاب استفاده می‌شد. وقتی ادکلن برای اولین بار در قرن نوزدهم از آلمان به ترکیه وارد شد، سلطان عبدالحمید دوم تصمیم گرفت تا این محصول الکلی جدید را با گلاب سنتی ترکیب کند و به این ترتیب کولونیا ساخته شد.
ادکلن و کولونیا از نظر ترکیبات شیمیایی تفاوت خاصی ندارند. چیزی که آن‌ها را از یکدیگر متمایز می‌کند کاربرد آن و جایگاهش در سنت است.
محبوبیت کولونیا در اوایل قرن بیستم رو به افزایش گذاشت. در استانبول، داروسازی فرانسوی به نام ژان سزار ربول یکی از نخستین داروخانه‌های ترکیه را در سال ۱۹۸۵ افتتاح کرد و به همراه شاگردش کمان مدرسقلو (پدربزرگ کریم) یکی از معروفترین شرکت‌های تولیدی کولونیا را بنیان گذاشت. بنا به تخمین کریم، شیوع ویروس کرونا باعث افزاش ۷۰۰ درصدی فروش کولونیای این شرکت شده است.
به گفته الیزابت کوروملو، راهنمای تورهای گردشگری در استانبول، شهرهای دیگر ترکیه نیز به مرور ترکیبات خودشان را برای ساخت کولونیا ارائه کردند و دست به تولید عطرهایی منحصر به خود زدند. اسپارتا کولونیایی با عطر شیرین رز تولید کرد؛ شهرهای ساحلی دریای سیاه از تنباکو استفاده کردند؛ و در نقاط دیگر از شکوفه انجیر، پسته، یاس و ماگنولیا استفاده شد.
از طرف دیگر، بسیاری از تولیدکنندگان کولونیا از بطری‌های تزئینی استفاده می‌کنند و محصولات خود را تحت عنوان نام خانوادگی خود می‌فروشند. بعضی از بطری‌هایی که قدمتشان به دوران عثمانی می‌رسد ارزش زیادی پیدا کرده‌اند و در حراجی‌ها به قیمت ۶۰۰ دلار به فروش می‌رسند.
تولید کولونیا در اواسط قرن بیستم جنبه کاملا صنعتی به خود گرفت و برای برطرف کردن تقاضای توده‌ها و کاهش قیمت‌ها به صورت انبوه تولید شد. کولونیا امروزه در هر خانه‌ای در ترکیه پیدا می‌شود.
خانم کوروملو می‌گوید “کولونیا حالا مثل غذا در هر خانه‌ای پیدا می‌شود. یک بطری در اتاق خواب، یکی در اتاق نشیمن و یکی هم در حمام. در عین حال ابزاری است برای آموزش مهمان‌نوازی. وقتی بچه بودم وظیفه من بود تا از مهمان‌ها استقبال کنم و مطمئن شوم که کولونیا، آبنبات و سیگار داشته باشند.”
مسافران ترکیه نیز حتما در هتل و رستوران‌های لوکس با بطری‌های کولونیا برخورد داشته‌اند.
فرای خواص ضدعفونی‌کننده، گفته می‌شود که کولونیا مزایای بهداشتی دیگری نیز دارد: مثلا ریختن چند قطره روی قند به هضم غذا کمک می‌کند و مالیدنش رو شقیقه باعث التیام سردرد می‌شود.
صنعت کولونیا حتی پیش از شیوع ویروس کرونا نیز در حال رشد بود. این عطر به طور سنتی در داروخانه‌ها، بقالی‌ها و مغازه‌ها فروخته می‌شد، اما ما در یک دهه گذشته شاهد افتتاح فروشگاه‌های اختصاصی مارک‌های مختلف نیز بوده‌ایم و حالا خارج از ترکیه در اروپا، خاورمیانه و ژاپن نیز عرضه می‌شود.
با این حال، فشار ناشی از همه‌گیری بیماری کووید-۱۹ به خطوط تولید باعث شده است تا خیلی‌ها کولونای خودشان را بسازند. پایه اصلی این عطر اتانول است که در ترکیه برای ساخت عرق سنتی گیلاس استفاده می‌شود و در خیلی از خانه‌ها هست.
خانم کوروملو می‌گوید “شیوع ویروس کرونا باعث شده است که خیلی‌ها قید عرق خانگی را بزنند و به ساخت کولونیا روی بیاورند.”
من هم مثل ۱۶ میلیون ساکن دیگر استانبول فعلا در خانه حبس شده‌ام. در شرایط فعلی که خانه‌نشینی اجباری است و روزانه بر محدودیت‌ها افزوده می‌شود، تنها کاری که از دستم بر می‌آید مرور خاطرات گذشته است. نکته جالبی که به ذهنم می‌رسد این است که در این زمانه مهمترین کاربرد کولونیا نه خاصیت ضدعفونی‌کننده آن، بلکه یادآوری خاطرات است: هر عطر یک خاطره.
