ایزو ای سوپر در میان دیگر مواد مصنوعی مورد استفاده در عطرسازی کمی متفاوت جلوه می‌کند. این جزء مرموز مایۀ شایعات و افسانه‌های بسیاری شده است: بنا به گفته‌ها، این ماده به نوعی خواص فرومونی دارد که موجب ایجاد جذابیتی بی حد برای جنس مخالف، بهسازی رایحه منحصر به‌فرد بدن و بهبود ویژگی‌های زیبایی شناختی سایر رایحه‌ها میشود. بیایید توهم را برطرف کنیم.
تاریخچه ایزو ای سوپر
تاریخچه ایزو ای سوپر از دهه 1960 آغاز شد. دانشمندان زیادی در سراسر جهان به بررسی شیمی مواد معطر مشغول بودند و ترکیباتی با ساختار شبه-یونونی (موادی که رایحه بنفشه را ایجاد می‌کنند) کشف کردند.
در سال 1973 جان ب. هال و جیمز ام. ساندرز از شرکت بین‌المللی Flavors & Fragrances آمریکا (IFF)، ترکیب شیمیائی جدیدی کشف کردند. آنها این ماده را به ثبت رساندند و نام آن را «ایزو سایکلمون ای» گذاشتند. اندکی بعدتر، آنها روش ساخت ماده را بهبود دادند وبه نسخه‌ای «پالایش شده» دست یافتند: ایزو ای سوپر در امتیازنامه که در اینترنت به سادگی پیدا میشود، طرح دست نوشته‌ای از فرمول ساختاری این ماده دیده میشود که ظاهرا توسط یکی از مخترعان ترسیم شده است.
رایحۀ ایزو ای سوپر
ایزو ای سوپر رایحۀ دلپذیر متمایزی دارد [رایحه خشک، چوبی و سرو-مانند، با مشخصه‌هایی از عنبر، وتیور و پاچولی (نعناع هندی) و ته مایه فنولی]. در عین حال به طرز شگفت‌آوری شفاف و خنثی و عاری از احساس سنگینی معمول مواد چوبی طبیعی است. گرچه رایحۀ ایزو ای سوپر چندان تند نیست، اما غنی و چندسویه است و هرگز آزاردهنده نیست. به ندرت ممکن است کسی پیدا شود که آن را ناخوشایند یا آزاردهنده بداند.
مسیر طی‌شده از ظرف آزمایشگاهی تا شیشه عطر ظریف نهایی، آن‌طور که اغلب برای محصولات جدید عطرسازی رخ می‌دهد، سرراست و ساده نبود. ایزو ای سوپر در ابتدا تنها در خوش‌بوکننده‌های کاربردی در محصولات خانگی و بیشتر در فرمولاسیون‌های چوبی استفاده شد.
هالستون وومن 1975
“هالستون وومن 1975″ نخستین عطری در نظر گرفته میشود که به معنای واقعی حاوی ایزو ای سوپر بود. این عطر نسبت به استانداردهای مدرن دارای مقداری ناچیز ایزو ای سوپر بود. از این گذشته، هالستون وومن نخستین کار چشمگیر کارلوس بنایم نیز بود. با پرشی به جلو در زمان، گزا شون، عطرساز آینده، در آن هنگام 5 سال داشته است.
پیروزی بزرگ ایزو ای سوپر
پیروزی بزرگ ایزو ای سوپر در سال 1988، زمان عرضه عطر فارنهایت کریستین دیور، روی داد. ژان لوئیز سوزاک با راهنمایی موریس راجر که رئیس وقت عطرهای کریستین دیور بود، عطر مردانه شگفت‌انگیز و پیشتازی را خلق کرد. فارنهایت شکلی تازه به جهان عطر بخشید و گونه‌های هنری متعدد و درخور ستایش بسیاری پدید آورد.
«آکورد بغلم کن» یا «آکورد گروجسمن»
یکی از ویژگی‌های خاص ساختاری آن این بود که مقدار زیادی ایزو ای سوپر (حدود 25%) در خود داشت. این یکی از نخستین موارد «اوردوز» با ایزو ای سوپر و نخستین اقدام به ساخت عطری بر پایه ایزو ای سوپر به عنوان جزء سازنده اصلی فعال محسوب می‌شد.
موفقیت فارنهایت عطرسازان را ترغیب به آزمودن ایزو ای سوپر کرد. روشن شد که این ماده با کیفیت نه تنها در ترکیبات چوب و عنبر، بلکه در ژانرهای دیگر هم بی‌نقص ظاهر میشود. برای مثال، دو سال بعد در سال 1990، سوفیا گروجسمن عطر لاکوم ترزور را پدید آورد. این عطر دارای 18% ایزو ای سوپر همراه با مقدار فراوانی گالاکسولید، هدیون و آلفا-متیل یونون است.
لانکوم نیز قبلا در سال 1952 عطری با نام ترزور تولید کرده بود. استفاده از نامی قدیمی برای محصول جدید در آخرین لحظات تصویب شد. خود سوفیا گروجسمن نام کابردی «بغلم کن» را به آن داده بود. به همین دلیل است که ترکیب هماهنگ (آکورد) ایزو ای سوپر/گالاکسولید/هدیون/آلفا-متیل یونون را اغلب «آکورد بغلم کن» یا «آکورد گروجسمن» می‌گویند. این ترکیب چنان بی‌نقص از کار در آمد که تبدیل به پایه عطرهای متعددی با رایحه گل در آن زمان شد.
عطر شیسیدو فمینیت دو بوآ
مثال دیگری از یک عطر شگفت‌انگیز بر پایه غلظت بالای ایزو ای سوپر (حدود 43%) عطر شیسیدو فمینیت دو بوآ است. این عطر را در سال 1992 پیر بوردون و کریستوفر شلدریک عرضه کردند. پیش از آن، فرمولاسیون‌های دارای رایحه چوب معمولا در قلمرو مردانه جای می‌گرفتند، اما فمینیت دو بوآ عطرهای چوبی و شرقی را یکی از مُدهای جدید زنانه اعلام کرد.
رایحه
در این مورد، پایه چوب و سرو به طور استادانه‌ای با رایحه میوه خشک و گل پیراسته شده بود. اندکی بعد کریستوفر شلدریک این ایده را بسط داد و عطرهای متعددی را برای خط تولید سرج لوتنس (عطرهای بوآ دی ویولته، بوآ ات فروتس، بوآ ات ماسک، آن بوآ سپیا و آن بوآ وانیل) را پدید آورد سال 1994، پیر بوردون از ترکیبی مشابه برای عطر دولچه ویتای کریستین دیور استفاده کرد.
با گذشت زمان، دانشمندان روش‌های قابل‌قبول متعددی را برای ساخت ایزو ای سوپر ایجاد کردند و این ماده تقریباً در انبار همه تولیدکنندگان مواد شیمیایی معطر تحت نام‌های مختلف ظاهر شد: ایزوسایکلمون ای، آمبرفلور، اوربیتون، آنتامبر، اتانون پاچولی، آمبرالوکس و غیره. از منظر علم شیمی، ایزو ای سوپر ترکیب تک‌جزیی نیست، بلکه مخلوط ایزومری بسیار پیچیده‌ای است. بسته به روش سنتز و شرایط واکنش‌های شیمیائی، محصول دارای محتوای ایزومری و ترکیب ناخالصی منحصر به فردی خواهد بود. در نتیجه، هر نام تجاری رایحه و اختلاف جزئی (نوآنس) مخصوص به خود را خواهد داشت. به معنای دقیق کلمه، فقط محصول تولیدی IFF را می‌توان ایزو ای سوپر خواند.
تولید کل ایزو ای سوپر بسیار زیاد است (در حدود 3000 تن در سال) که موجب میشود ماده سازنده چندان گرانی نباشد. داشتن قیمتی معقول (حدود گرمی 9 سنت)، خواص آروماتیک بی‌نظیر، سازگاری بالا با دیگر مواد – همه این ویژگی‌ها ایزو ای سوپر را به یکی از مواد سازنده بسیار محبوب و فراگیر در عطرسازی تبدیل می‌کند. رایحۀ این ماده تفاوت عظیمی را در دنیای عطرسازی نوین ایجاد کرده و سمت و سوی حرکت آن را تغییر داده است.
آربورون یا ایزو ای سوپر پلاس
رویداد شاخص دیگری در دهه 1990 برای ایزو ای سوپر رخ داد. شیمیدان‌های ژیوودا در نتیجه یک تحقیق کروماتوگرافی معمول دریافتند که ماده‌ای که فرمول ساختمانی آن در امتیازنامه ذکر شده تقریباً اصلا بوئی ندارد (آستانه رایحه ng/l 500). ماده‌ای که بوی مخلوط را تعیین می‌کند محصولی جنبی است که تنها 5% از محتوای ایزو ای سوپر تجاری را تشکیل می‌دهد. این ماده را آربورون یا ایزو ای سوپر پلاس نام‌گذاری کردند که بوی آن 100،000 بار قوی‌تر است (آستانه رایحه فقط ng/l 005/0) و این 5% جزئی سهم اصلی را در بوی ایزو ای سوپر دارد.
ده سال بعد دانشمندان روشن کردند که بوی آربورون را عمدتاً ایزومر (+)- (1R,2R,8aS) آن ایجاد می‌کند. علیرغم ویژگی‌های بویایی برجسته آن، هنوز روشی برای تولید آربورون راسمیک در مقیاس صنعتی وجود ندارد. بهترین گزینه موجود در حال حاضر مخلوطی از ایزومرها با غلظت دو یا سه برابر (یعنی حدود 10%) نسبت به ایزو ای سوپر «کلاسیک» است.
ماده‌ای جدید به نام جورجی‌وود
ژیوودا در اواخر دهه 90 روشی جایگزین – ساخت ماده‌ای جدید به نام جورجی‌وود – را پیشنهاد کرد. این ترکیب بویی کاملا مشابه آربورون دارد، اما شدت آن اندکی کمتر است (آستانه بویایی ng/l 03/0). انانتیومر (-)-(1R,2S) سهم بیشتری دارد (175 بار قوی‌تر است، آستانه بویائی متناظر آنها ng/l 02/0 و 5/3 است). امروزه جورجی‌وود ماده‌ای انحصاری است که تنها عطرسازان ژیوودا به آن دسترسی دارند. در بسیاری از عطرها می‌توان آن را پیدا کرد، برای مثال عطرهای پریسیلا پریسلی گلدن مومنتس (5%)، دی کی ان وای بی دلیشس مردانه (3/2 %)، دیور هایر (9/1 %)، نینا ریچی لاو این پاریس (8/1 %) و باربری بریت (8/1 %).
شیمیدان‌های IFF، در جستجوی مشابهی قطبی‌تر برای ایزو ای سوپر که تجزیه‌پذیر زیستی و با حلالیت بیشتر باشد، ترکیب مشابه دیگری با ایزو ای سوپر، یعنی ایزو گاما را کشف کردند. بسیاری از مردم رایحۀ ایزو گاما را حتی جالب‌تر و چند وجهی‌تر ادراک می‌کردند. محصول حاوی 18% ایزو گاما تا مدتی انحصاری بود، اما اکنون محصولات تجاری متعددی وجود دارند که حاوی میزان بالایی از آن هستند.
غلظت عطر
ایزو ای سوپر تقریبا جایگاه خود را در همه گونه‌های عطر پیدا است، اما بیشترین غلظت آن را هنوز می‌توان در عطرهای مردانه متعددی که رایحه چوبی دارند، پیدا کرد: 48% در ابرکرومبی اند فیچ فیرس، 55% در عطر تق هرمس. در موارد زیادی، غلظت بالای ایزو ای سوپر با وتیور همراه میشود: 45% در عطر لالیک انکر نویر و 48% در عطر کنزو ایر. همین طور اغلب در تک رایحه‌های عودی هم دیده میشود: عطر کام دی گارکونس اینسنس جیسالمر (51%) و عطر کام دی گارکونس اینسنس کیوتو (55%). حتی گاهی در عطرهای دارای رایحه گل میزان آن به طرز شگفت‌آوری زیاد است: در عطر پرلز د لالیک تا 80% می‌رسد. تصور می‌کنم این ارقام به صورتی قانع‌کننده نشان می‌دهند که افزودن «یک پرده» ایزو ای سوپر به دیگر عطرها واقعا بی‌معناست. احتمال آن زیاد است که عطر محبوب شما همین حالا هم غلظت بالایی از آن داشته باشد.
خط تولید عطر اسنتریک مولکولز
اوج حقیقی کار در سال 2006 فرارسید. گزا شون خط تولید عطر شخصی خود اسنتریک مولکولز را راه‌اندازی کرد. ادعا میشود که عطر “مولکول 01” محلول الکلی تک‌جزیی از ایزو ای سوپر است. یعنی غلظت آن در “مولکول 01“، 100% است که این بالاترین رکورد تاکنون محسوب میشود. به گفته گزا، او با ایده عطری که فقط بر پایه همین یک جزء است به دیزل مراجعه کرد، اما به تصور آنها این کار بیش از حد غریب بود. لازم به ذکر است این اولین بار نیست که یک ماده شیمیایی معطر منفرد به عنوان ترکیب عطری معرفی میشود. هلمت لنگ، در سال 2001، عطر ول‌ویونا را برپایه فقط یک جزء سازنده ارائه کرد: “ولویون”، نوعی مشک مصنوعی. گزا شون در مصاحبه‌ها و مقاله‌های خود چندین بار خاطرنشان کرده است که او برای عطر خود از ایزو ای سوپر معمول استفاده نکرده، بلکه ماده‌ای غنی از ایزو گاما را به کار برده است.
در سال 2015، برند “نومن‌کلیچر” کل یک خط تولید عطر را بر اساس اوردوزی از مواد سنتزی محبوب متعدد به راه انداخت – پرتره‌هایی از مواد که به عبارتی می‌توان گفت اندکی پررنگ و ویرایش شده‌اند تا بتوانند نقاط قوت و وجوه بویایی متفاوتی را نشان دهند. عطر “اُرب- آیتال” از برند “نومن‌کلیچر”، که از اوربیتون آمده است، ماده‌ای مشابه ایزو ای سوپر است که توسط “تاکاساگو” تولید شده است. این ماده حدود 75% از ماده سازنده اصلی را در بر دارد.
